رای وحدت رويه ديوان عالی كشور

تاريخ رسيدگي : 30/1/71
شماره دادنامه : 41/3
مرجع رسيدگي  : شعبه سوم ديوانعالي كشور

خلاصه جريان پرونده :
در تاريخ 19/5/67 آقاي (الف ) وكيل دادگستري به وكالت از بانوان (ب ) و(ج ) دادخوساتي به طرفيت آقايان (د) و(ه) به شعبه پنجم دادگاه حقوقي يك مشهد تسليم مفادا" اظهار داشته به موجب سند رسمي شماره 63943-29/11/46 مرحومه (و) تمامي منافع وعوايد مزرعه ملارحيم پلاك 3 اصل يو مزرعه كلاته نامدار پلاك 32 اصلي واقع در بشخ 8مشهد را بالمناصفه و با مسئوليت تضامني به اجاره به خواندگان صلح و پس از فوت بانو(و)به بانو(ز) به ارث رسيده وبعد از فوت مشارالهيا خواهانها وارث وي هستند مدت اجاره ده سال بودهاز تاريخ 1/6/42 مال الاجراه مبلغ دويست هزار ريال وجه نقد و تحويل مقاديري گندم و جو و خربزه وهنداوانه به ترتيب مندرج در قرارداد بوده است ضمن شروط عقد متصالحان حق واگذاري مورد اجاره به غير را از خود سلب كردند ومتعهد شده اتند يك حلقه چاه عميق يا نيمه عميق به خرج خود در زمين حفر ودرآخر مدت با نظركارشناس وجه لوله و موتور پمپ را دريافت دارند و معادل مبلغ سي هزار ريال آن زمان خانه وانبار در كلاته ملارحيم احداث و به مالك تحويل دهند و همچنين باغاتي كه مساحت آن از دو هكتار كمترنباشد بااشجار مثمر و غير مثمر احداث و اطراف باغ را ديواركشي و در پايان مدت بالعوض به مالك تحويل  نسبت به اشجار به طور نصفه كاري عمل شود. از طرفي در موقع تحويل زمين 200 اصله درخت سپيدار واشن تحويل متصالحان گرديده و آنان متعهد شده اندچنانچه بيش از مدت مورد اجاره را در تصرف داشته باشند اجرت المثل پرداخت نمايند. ولي خواندگان در طول 14 سال تصرف خود بابت مال الاجاره نقدي و جنسي واجرت المثل تصرفات بعد ازمدت اجاره در زمان حيات مالك و وراث او پرداخت نكرده و به تعهدات خود عمل ننموده اند و علاوه بر انتقال مورد اجاره به ديگران 200 اصله سپيدار و اشن را قطع كرده واز بين برده اند لذا به لحاظ عدم پرداخت اجور و اينكه در اثر عدم انجام تعهدات خساراتي به موكلين دارد منافعي از آنان فوت گرديده درخواست صدور حكم محكوميت خواندگان را به تاديه مبلغ پنج ميليون ريال خسارات تقريبي كه ميزان آنها با نظر كارشناس مشخص خواهد شد دارد فتوكپي مستندات پيوست و پرونده به كلاسه 67/195 ثبت شده 0 آقاي (ح ) وكيل دادگستري به وكالت از خواندگان پاسخ داده ، ميزان مال الاجاره در قرارداد مشخص و مقرر بوده مستاجرين در موقع پرداخت اجاره بهاي نقدي و جنسي هر سال يكي از30 برگ قبض رسمي اقساطي را اخذ نمايند كه سي برگ قبض بابت ده سال در يد موكلين است و حاكي از پرداخت اجاره نقدي و جنسي مي باشد. در مورد اجرت المثل نقد و جنسي سلوات 53 الي 59 مل مورد اجاره به دستور هيات كشت به زارعين ملك تحويل و از تصرف مالكين خارج شده و مال الاجاره اين مدت به علت عدم حضور بانو(و) در مشهد نزد آنها باقيمانده و در سال 61 پس از فوت بانو(و) به قيم وراث وي تسليم و رسيد اخذ شده 0 در مورد 200 اصله درخت ، مالك متوفي آنها را در سال 54 فروخته و خريدار آن درختها را قطع كرده و برده اند و نامه اي در اين خصوص از بانو(و) موجود است و عده اي گواه جريان هستند در مورد حفر چاه و احداث باغ با توجه به مفاد سند خواندگان تعهد به اقدام در اين موارد ننموده اند بلكه اجازه و اختيار حفر چاه و احداث باغ به آنان داده شده و باعدم وجود تعهد مطالبه خسارت نيز موجه نمي باشد مضافا" بر اينكه مطالبه خسارت عدم انجام تعهد در سند تصريح نشده و اصولا" انجام تعهد مذكور خواست نگرديده 0 به حكايت مداركي كه فتوكپي آنها تقديم مي شود زارعين حكيم آباد از حفرچاه جلوگيري كرده اند ومحل تعيين شده براي حفر چاه در حريم قنات بوده از طرفي احداث باغ موكل به وجود منابعي براي تامين آب آن مي باشد و در مورد اخير به فرض اينكه خسارتي وارد شده باشدمستند به فصل خواندگان نيست از جهت احداث بنامعادل مبلغ سي هزارريال مرحومه بانو(و) در سال 44 به آقاي (د) از موكلين مراجعه وبااظهار انصراف از اين شرط مبلغ سي هزار ريال ما به ازاي آن دريافت داشته ولي رسيد ماخوذه از مشاراليها مفقود گرديده واگرخواهانها شرعا" احساس مسئوليت نمي كنند اين مبلغ مجددا" به آنها تاديه خواهدشد نتيجتا" تقاضاي صدور حكم به رد دعوي را در كليه موارد دارد دادگاه توضيحات ومدافعات مشروع طرفين را استماع ازگواهان خواندگان تحقيق و به منظور روشن شدن جريان قرار تحقيق و معاينه محلي صادر نموده ك اجراء شده و براي تعيين ميزان خسارت حاصله از عدم احداث باغ مورد نظر قرار ارجاع امر به كارشناس صادر نموده كارشناس منتخب اظهار نموده فقط قيمت هيزم و چوب باغ مي توانست رقمي حدود.000/500 ريال براي سهم خواهانها باشد كه نظر وي مورداعتراض وكلاي طرفين قرار گرفته 0 دادگاه در خصوص اعتراضات از كارشناس اخذ توضيح و در تاريخ 17/5/70 نظر مشاور را كسب و خلاصتا" بشرح زير اظهار عقيده مي نمايد در مورد تعهداحداث خانه و انباري تا مبلغ سي هزار ريال نظربه اينكه وكيل خواندگان آمادگي موكل خود را جهت پرداخت آن به خواهانها به نسبت سهم آنها اعلام داشته لذا به پرداخت وجه مزبور از طرف خواندگان در حق خواهانها اظهار نظر مي شود، از جهت مطالبه ارزش پانصد اصله درخت اشن وسپيدار با توجه به دفاع خواندگان و گواهي گواهان مبني بر قطع درختها از سوي شخص موجر در اين مورد نظر به رد دعوي ابراز مي گردد، در خصوص مطالبه اجاره بهاي مقرر در سند رسمي نظر به اينكه خاندگان اصول قبضها و چكهاي اقساطي مال الاجاره را در اختيار دارند و اقرارنامه مورخه 2/12/61 كه وسيله قيم بانو(ز) امضاء شده دليل بر برائت آنان است در اين قسمت نيز به صدور حكم بر بطلان دعوي اظهارنظر مي شود. از حيث مطالبه اجرت المثل بعد از انقضاء مدت اجاره و خسارت عدم حفر چاه كه درقرارداد آمه با توجه به صورت جلسه فوق كه مورد قبول طرفين است و به موجب آن تمامي اجرت المثل زمان تصرف خواندگان توسط قيم مورث خواهانها دريافت گرديده از طرفي مورد اجاره از سال 58 از يد آنان خارج شده خواندگان اشتغال ذمه به خواهانها در اين خصوص ندارند. ضمنا" در سند رسمي براي عدم حفر چاه خسارتي پيش بيني شنده تا مورد مطالبه قرار گيرد و عدم حفر چاه با توجه به محتويات پرونده مستند به فعل خواندگان نبوده و در هر دو مورد دعوي به رد دعوي اظهار عقيده گردد. اما از جهت خسارت ناشي از عدم احداث باغ در زمين مورد اجراه طبق قرارداد با توجه به صورت جلسه معاينه محلي و با عنايت به نظريه كارشناس كه ميزان خسارت را پانصد هزار ريال تعيين كرده به صدور حكم محكوميت خواندگان به پرداخت مبلغ فوق در حق خواهانها ابراز عقيده مي نمايد. نظريه دادگاه در مهلت قانوني مورد اعتراض وكلاي طرفين قرار گرفته و پرونده به ديوان عالي كشور ارسال و به اين شعبه ارجاع شعبه ارجاع شده لايحه اعتراضيه هنگام شور قرائت مي شود. هيئت شعبه در تاريخ بالا تشكيل گرديد پس از قرائت گزارش آقاي  ...  عضو مميز و اوراق پرونده مشاوره نموده چنين راي مي دهند.
راي
قسمتي از اعتراض وكيل خواندگان وارد به نظر مي رسد زيرا در سند صلح تنظيمي شماره 63943-29/11/43 گرچه شرط حفرچاه و احداث باغ ذكر شده ولي با توجه به مقررات مربوط به احكام شرط مندرجه در مبحث دوم از فصل چهارم قانون مدني چون خوانده در مقام حفر چاه برآمه و به موانعي برخورد كرده كه خارج از اختيار وي بوده و بدون حفر چاه امكان احداث باغ وجود نداشته و قطع نظر ازاينكه وكيل خواندگان مدعي شده ملك از سال 1356 از تصرف موكلين خارج و به تصرف زارعين داده شده اصولا" با توجه به توافقنامه مورخ 2/12/61 كه صراحت دارد هيچگونه ادعائي در آينده از طرفين پذيرفته نخواهد شد با اين وصف مطالبه خسارات ناشي از خودداتري خوانده از غرس اشجار واحداث باغ نتيجتا" مورد ندارد)  و اين قسمت از نظريه قابل تنفيذ نيست ولي اعتراض واصله نسبت به ساير قسمتهاي نظر متخذه با توجه به محتويات پرونده و رسيدگيهاي معموله وارد به نظر نمي رسد و چون از ساير اشكال موثري مشهود نيست نتيجتا" قسمتهاي مزبور تنفيذ مي گردد. مقرر مي دارد پرونده جهت اقدام مقتضي به دادگاه مربوط اعاده شود.

مرجع :
كتاب صلح و اجاره و احكام راجع به آنها ، تاليف يداله بازگير
چاپ اول ، سال 1379 ، چاپ گيتي ، انتشارات فردوسي