رای وحدت رويه ديوان عالی كشور

تاريخ رسيدگي :  12/12/70
شماره راي    :  967/21
مرجع رسيدگي  :  شعبه 21 ديوانعالي كشور

خلاصه جريان پرونده :
در تاريخ 9/7/68 آقاي (م ) با وكالت آقاي (ت )دادخواستي به خواسته تقاضاي صدور حكم بالزام بانو(ف ) و آقاي (ح ) بحضور در دفتر اسناد رسمي و تنظيم و امضاء سند انتقال 6دانگ زمين ويكدستگاه آپارتمان از پلاك 4013 فرعي از3104 اصلي واقع در داوديه بخش 11تهران بانضمام كليه منضمات و ملحقات شرعيه و آب و برق و گاز وپاركينگ وانباري مقوم به مبلغ دو ميليون و يكصد هزار ريال بعلاوه خسارات وارده تقديم دادگاههاي حقوقي يك تهران نموده كه به شعبه ششم ارجاع گرديده و توضيح داده است خواندگان بموجب مبايعه نامه مورخ 7/8/65 ششدانگ يكدستگاه آپارتمان از پلاك 4103 فرعي از3104 اصلي واقع در داوديه بخش 11 تهران كه مشتمل بر سه اطاق خواب و سالن 000 وداراي برق و آب و گاز و پاركينگ و انباري با كليه منضمات شرعيه وعرفيه آن را كه در صورتمجلس تفكيكي شماره 13554 مورخ 12/6/66 صادره از ثبت قلهك مشخص و معين گرديده به بيع قطعي به مبلغ 34 ميليون ريال بموكل فروخته و مبلغ 23 ميليون ريال از ثمن مورد معامله را طي دو فقره چك به شماره هاي 81008/8/65و261009/8/65 بانك ملت شعبه ملت دريافت داشته اند آپارتمان مورد معامله را به موكل تحويل كه در آن سكونت اختيار نموده همچنين تعهد نموده اند كه ظرف 6 ماه از تاريخ تنظيم مبايعه نامه در دفتر83 تهران جهت تنظيم سند انتقال حاضر شوند و تتمه ثمن را درموقع تنظيم سند رسمي دريافت نمايند ليكن عليرغم اينكه موكل 6 ميليون ريال ديگر از از ثمن معامله را به موجب 6 فقره چك و يك ميليون و سيصد هزار ريال نقدا" پرداخت نموده و مقرر بوده مابقي ثمن معامله كه عبارتست از سه ميليون و هفتصد هزار ريال در دفترخانه پرداخت گردد با مراجعات مكرر موكل بفروشندگان تاكنون از حضور در دفترخانه از تنظيم سند خودداري نموده اند لذا درخواست صدور قرار تامين خواسته سپس رسيدگي و صدور حكم به شرح خواسته دارد و اضافه كرده است قبض اقباض نسبت به مبلغ و قسمت عمده از ثمن معامله حاصل واسقاط كافه خسارات بعمل آمده است مندرجات قسمتي از قولنامه استنادي در بين الهلالين منعكس مي شود:(فروشندگان خانم (ف ) وآقاي (ك )خريدار آقاي (س ) مورد معامله 6دانگ يكباب آپارتمان به مساحت 198 مترمربع كلا" بمبلغ سه ميليون و پانصد هزار تومان پنج ميليون ريال طي چك شماره 81008/8/65 بانك ملت شعبه ميرداماد بفروشنده پرداخت شد هيجده ميليون ريال طي چك شماره 261009/8/65 بانك ملت بابت قسمتي از معامله بفروشندگان پرداخت گرديده پس از وصول چكهاي مورد بالا در روز15/9/65 آپارتمان به خريدار تحويل داده خواهد شد و بقيه مبلغ از اول ديماه 1365 ماهيانه يك ميليون ريال طي چكهاي صادره پرداخت شود زمان حضور در دفترخانه مبلغ دو ميليون ريال نقد وده ميليون ريال به مدت ده ماه انجام معامله به مدت 6ماه دردفترخانه 83 خواهد بود000 چنانچه تا 6ماه تعيين شده جهت تنظيم سندانتقال آماده نگرديد قرارداد به قوت خود باقي است.00 خيارات غبني از طرفين ساقط گرديد چنانچه خريدار و يا فروشنده از انجام معامله فوق انصراف حاصل نمايند حقي به مبلغ پرداختي ندارد و فروشنده نيز معادل وجه پرداختي به خريدار بپردازد خداوند خير دهد000) در ذيل قولنامه سه امضاء منتسب به خريدار و فروشندگان با تاريخ 7/8/65 مشاهده مي شود دادگاه پس از استعلام ثبتي و احراز مالكيت خانم (ف ) و آقاي (ح ) نسبت به صدور و قرار تامين خواسته اقدام نموده است  اوراق 33و34 پرونده فتوكپي دو برگ اظهارنامه است كه در يكي آقاي (ن ) خطاب به آقاي (م ) اظهار كرده است : (اينجانب حسب قولي كه ضمن قولنامه مورخ 7/8/65 به شما داده بودم و قولنامه مزبور را به امضاي خواهر و دائي خود رسانيدم قصد انتقال يك دستگاه آپارتمان از پلاك 4013 فرعي از3104 اصلي واقع در داوديه بخش 11 تهران داشتم لكن بعلت اشكالات ثبتي خواهر و دائيم قادر به انتقال آن نيستند و وجوهي كه شما ادعا مي كنيد فروشندگان معامله فضولي از قبول آن خودداري ورزيده اند و وجه شما نزد اينجانب امانت است و هر زمان مراجعه فرمائيد000 بعلاوه اينجانب فضولتا" آپارتمان مزبور را در اختيار شما قرار داده ام 000 خواهشمندم نسبت به تخليه و تحويل آن و دريافت وجه از اينجانب اقدام كنيد00)ودر ديگري آقاي (ح ) و بانو(ف ) خطاب به آقاي (ن ) اظهار داشته اند: ( با وجود قرابت و فاميلي اقدام شما راجع به تحويل آپارتمان پلاك 4113 فرع از 3104 واقع در داوديه 000 به آقاي (م ) ما را در محظور قرار داده 000 با توجه به اينكه ما بقول خود نمي توانيم عمل كنيم 000 و هيچگونه وجهي بابت آپارتمان به ما پرداخت نشده است.00 مجبور به انتقال رقبه نيستيم 000اولا" اعلام داريد وجه پيش پرداخت را چه كسي دريافت كرده و بعلاوه تكليف ما چيست 000معامله فضولي راتنفيذ نمي كنيم 0) متعاقبا" آقاي (ر) به وكالت از بانو(ف ) و آقاي (ح ) در دعوي مداخله و باتقديم لايحه اي در مقام دفاع اشعار داشته است.00 كارگزار قولنامه عادي مورخ 7/8/65 فيمابين طرفين شخصي بنام (ن ) و برادر بانو(ف ) دوست صميمي خواهان بوده است.00 مشاراليه 000 يكدستگاه ازآپارتمان هاي احداثي در پلاك 4013/0003104 آپارتمان شماره چهار را با قولنامه عادي و بقيمت نازلي به ايشان واگذار نموده است.00 قولنامه مزبور منحصرا" در نسخه واحدي تنظيم شده و به امضاي موكلين نيز رسيده است ولي تا اين تاريخ ديناري به موكلين تاديه نشده است بعدا" آقاي (ن ) بدون اذن موكلين و براساس روابط دوستي 000 كه با000 آقاي (ح ) داشته رقبه را نيز تحويل ايشان مي دهد000 بر فرض كه موكلين قولنامه 7/8/65 راقبول كنند000 در متن آن مذكور است كه خواهان طي چك شماره 81008/8/65 مبلغ 5000000 ريال و طي چك شماره 261009/8/65 مبلغ 18 ميليون ريال بابت قسمتي از ثمن به موكلين پرداخت نموده در حاليكه ديناري وجه بابت چكها به موكلين نرسيده استدعاي استعلام از مالك را دارم 000 موكلين به رعايت انسانيت حاضر هستند رقبه را بر اساس قرارداد صحيح و بهمان مبلغ مندرج در قولنامه و با دريافت ثمن معامله به خواهان واگذارو پس از رفع اشكالات ثبتي انتقال قطعي دهنددرحاليكه وجهي دريافت ننموده و به صرف يك قولنامه عادي وبنحو غيرقانوني تنظيم شده است تقاضاي رد دعوي خواهان ها را باملحوظ داشتن خسارات خود دارند آقاي وكيل خواهان پس از بررسي لايحه آقاي وكيل خواندگان در جلسه دادرسي مورخ 23/11/68(اولين جلسه دادرسي ) اشعار داشته مبلغ 23 ميليون ريال از ثمن معامله را خوانده ها حسب مندرجات مبايعه نامه دريافت كرده اند انتقال چكها به آقاي (ن ) حسب تباني او با خواندگان با دريافت چكهائي كه بعدا" تسليم گرديده توسط اشخاص ديگر غير از فروشندگان تاثيري در مقام ندارد ودرخواست نموده است كه آقا (ن ) به دادرسي جلب شود و متعرض اين مطلب گرديده كه صيغه بيع جاري شده خيارات ساقط گرديده و مبيع به تصرف خريدار درآمده است  در تاريخ 26/11/68 آقاي (ت ) به وكالت آقاي (م ) دادخواستي به طرفيت آقاي (ن ) تقديم دادگاههاي حقوقي يك تهران نموده مشاراليه را به دادرسي جلب كرده و تقاضا كرده است حكم محكوميت مجلوب ثالث به استرداد وجوه دريافتي از موكل و پرداخت آن به خواندگان دعوي صادر شود و توضيح داده در دعوي اصلي خواندگان كه خواهر و دائي مجلوب ثالث مي باشند ضمن مبايعه نامه اقرار به دريافت مبلغ 23000000 ريال از ثمن معامله نموده اند و مبلغ 6000000 ريال از ثمن معامله به موجب 6 فقره چك بنا به درخواست نامبردگان در وجه آقاي (ن ) مجلوب ثالث پرداخت شده و همچنين به دستور فروشندگان موكل معادل يك ميليون و سيصدهزار ريال نيز طلاآلات به خوانده اين دعوي فروخته و وجه آنرا بابت ثمن معامله و طلب فروشندگان منظور نمود و در متن چكها نيز تصريح گرديده بابت قرارداد مورخ 7/8/65 (يعني مبايعه نامه ) لذا درخواست رسيدگي و صدرو حكم بشرح خواسته دارد اين پرونده نيز به شعبه 6 ارجاع گرديده و تواما" با پرونده موضوع دعوي اصلي مورد رسيدگي قرار گرفته است دادگاه وضعيت چكهاي مورد بحث را از بانك استعلام نموده است متعاقبا" آقاي (ت )دادخواست خود را در موردمطالبه مبلغ يك ميليون وسيصدهزارريال بابت طلاآلات ازمجلوب ثالث مستردداشته وتقاضانموده باعنايت بفتوكپي چكهاكه تقديم شدوحاكي است مجلوب ثالث شش ميليون ريال ازبابت ثمن معامله رادريافت داشته و دراظهارنامه ارسالي نيز صريحا" اقراربه دريافت مبلغ مزبور بابت ثمن معامله نموده به صدور حكم بشرح دادخواستهاي تقديمي مبادرت مي شود پاسخ استعلام از بانك ملت شعبه ميرداماد واصل گرديده و اشعار دارد كه چك شماره 1008 مبلغ پنج ميليون ريال در تاريخ 8/8/65 به بانك ارجاع و به حساب جاري شماره 7/1235 نزدبانك ملت شعبه ميرداماد واريز شده است حساب جاري شماره اخير مربوط به آقاي محمود000 است و چك شماره 26149557/8/65 به مبلغ پانزده ميليون ريال بجاي چك شماره 1009 در وجه آقاي (ن ) بابت وجه چك 1009 صادر و وجه آن نقدا" دريافت شده آقاي (ي ) بعنوان وكيل مجلوب ثالث در دعوي مداخله نموده و بشرح صورتجلسه مورخ 2/10/69اظهار داشته است با ملاحظه فتوكپي چكهاي تسليمي آقاي وكيل خواهان هيچگونه تصريح يا ارتباطي بين چكهاي مورد ادعا و قرارداد سند دعوي وجود ندارد استناد باظهارنامه موكل نيز موثر در مقام نيست چه او ادعاي خواهان را بشرط ارائه مستند پذيرفته است  اظهارات وكلاي دعاوي اصلي و طاري در جلسه دادرسي مورخ 23/10/69مبين اين امر بوده است كه كليه چكهائي كه از جانب خريدار در ارتباط با معامله صادر گرديده در وجه آقاي (ن ) بوده است آقاي وكيل خواهان دعوي اصلي اظهار داشته است تمام ثمن معامله باستثناء 375 هزار تومان آن پرداخت شده و در جلسه 5/4/70 اضافه كرده است خواندگان اعتراف نموده اند كه مبلغ 23 ميليون ريال بابت قسمتي ازثمن معامله توسط موكل به ايشان پرداخت گرديده كه شش فقره از چكهاحسب دستور خواندگان در وجه آقاي (پ ) صادر گرديده چكهاي شماره 149573و149572 كه تاريخ آنها1/4/66و1/3/66 مي باشد اشتباها" تاريخ آنها65 ذكر شده است. با احتساب وجه چكها موكل جمعا" غير از طلاآلات مبلغ 29 ميليون ريال از ثمن معامله را پرداخت نموده است كه فقط پنج ميليون ريال ديگر بدهكار است متعاقبا" دادگاه در خصوص دعوي خواهان جلب ثالث بطرفيت آقاي (ن ) به خواسته استرداد و مطالبه مبلغ يك ميليون و سيصد هزار ريال معادل بهاي طلاآلات دريافتي با توجه به استرداد دادخواست قرار ابطال آنرا صادر نموده و مقرر داشته نسبت به ساير موارد مندرج در دادخواست جلب ثالث كه پرونده مفتوح است تجديد كلاسه شود و در مورد دعوي آقاي (م )با وكالت آقاي (ت ) بطرفيت آقاي (ن ) به خواسته جلب نامبرده به دادرسي وتقاضاي رسيدگي و صدور حكم بر محكوميت مجلوب به استرداد وجوه دريافتي از خواهان (جلب ثالث ) و پرداخت آن به خواندگان دعوي اصلي بابت ثمن معامله دادگاه اظهارنظر كرده است كه بر طبق نامه هاي واصله از بانك وجه كليه چكها بمبلغ بيست و شش ميليون ريال كه از حساب جاري خواهان صادر گرديده و بابت قرارداد بوده است توسط آقاي (ت ) چه از طريق ظهرنويسي و واگذاري  به غير و چه شخصا" با منظور نمودن چكها به حساب بانكي خويش و چه از طريق دريافت نقدي مورد استفاده قرار گرفته و مجلوب ثالث بشرح اظهارنامه شماره 33283 12/9/68 صراحتا" اقرار به دريافت وجوه چكهاي فوق الذكر ازبابت خود و خواندگان دعوي اصلي بعنوان قسمتي از ثمن معامله نموده مضافا" اينكه بر طبق قانون مدني هر كس مالي به ديگري بدهد ظاهر در عدم تبرع است و كسي كه عمدا" يا اشتباها" چيزي را كه مستحق نبوده است دريافت كند ملزم است آنرا به مالك تسليم كندبنابراين خواهان استحقاق استرداد وجوه پرداختي را دارد لذا دعوي جلب ثالث ثابت است مجلوب ثالث بايد محكوم به استرداد مبلغ 26000000 ريال وجوه دريافتي از خواهان و پرداخت آن وجوه در حق خواندگان دعوي اصلي به نامان (ف ) و(م ) بابت قسمتي از ثمن معامله آپارتمان شود ضمنا" خوانده اين دعوي (مجلوب ثالث ) به پرداخت مبلغ 107150 ريال نيز بايد محكوم گردد و در مورد دعوي اصلي خواهان به طرفيت آقاي (ك ) و خانم (ف ) به خواسته الزام به تنظيم سند رسمي انتقال دادگاه با توجه به قولنامه عادي مورخ 7/8/65 كه مدلول آن صريح در معني بيع است و به امضاء خواندگان رسيده است و اينكه خريدار موخر بر تاريخ مبايعه نامه وجوهي بابت ثمن معامله پرداخته است و خواندگان تصرفات خواهان را پس از تنظيم بيع نامه به تبع آن عملا" تنفيذ و تاييد نموده اند و حسب گواهي رسمي ثبت مالكيت خواندگان نسبت به پلاك مورد معامله محرز است و براي انتقال آپارتمان قطعه چهارم تفكيكي منع قانوني وجود ندارد دعوي خواهان را ثابت تشخيص بر الزام خواندگان به تنظيم سندر سمي انتقال در حق خواهان در قبال دريافت مبلغ 800 هزار تومان بقيه ثمن اظهار نظر كرده واعلام داشته خواندگان بايستي پرداخت مبلغ 224025ريال بابت خسارات دادرسي به استناد قانون مسئوليت مدني واصل تسبيت و قاعده لاضرر در حق خواهان محكوم شوند نظر دادگاه بطرفين ابلاغ گرديده بانو(پ ) و آقاي (ك ) با وكالت آقاي (ت ) و آقاي (ن ) با وكالت آقاي (ع ) در فرجه قانوني به نظريه استنباطي دادگاه اعتراض كرده اند پرونده امرحسب دستور دادگاه به ديوانعالي كشور ايفاد و به اين شعبه ارجاع گرديده است لايحه اعتراضيه هر يك از معترضان به هنگام شور قرائت خواهد شد0
هيئت شعبه در تاريخ بالا تشكيل گرديد پس ازقرائت گزارش آقاي ...  عضو مميز و اوراق پرونده و دادگاه و لوايح اعتراضيه مشاوره نموده چنين راي مي دهد0
با توجه به مستندات و مباني اظهارنظر مورخ 5/4/70 شعبه ششم دادگاه حقوقي يك تهران و عدم ايراد و اعتراض موثري نسبت به آن و عدم اشكالي از لحاظ رعايت اصول مقررات دادرسي نظر دادگاه ( در قسمتي كه مورد اعتراض واقع شده ) تاييد و پرونده جهت انشاء حكم به دادگاه اعاده مي گردد0

مرجع :
كتاب سقوط تعهدات - ضمان قهري - به اهتمام يداله بازگير
انتشارات فردوسي - چاپ اول 1379  - چاپ دريا