رای وحدت رويه ديوان عالی كشور

راي شماره :5 - 18/6/1343

راي اكثريت هيئت عمومي ديوانعالي كشور
اعتراضات فرجامخواه بااحرازاصالت وقفنامه مستنددعوي وموادي گواهي گواهان فرجامخوانده كه گواهي داده اندمداخله فرجامخواه درمورد اعراض بعنوان وقف بوده ولحاظ سايرمذكوردرحكم فرجامخواسته موثردر مقام نبوده وازحيث رعايت قانون وقواعددادرسي هم حكم مزبورخالي ازاشكال است لذاطبق قسمت اول ماده 558 قانون آئين دادرسي مدني به اكثريت آراء ابرام ميشود.

* سابقه *
پرونده :24/3510                            رديف 5 هيئت عمومي

فرجامخواه :آقاي حاج ميرزاعلي .....
فرجامخوانده :اداره اوقاف اصفهان
فرجامخواسته :حكم شماره 49-2/4/42شعبه 2دادگاه استان اصفهان
تاريخ ابلاغ :27/5/43
تاريخ وصول دادخواست فرجامي :1/7/42
جريان دعوي - ابتدااداره اوقاف اصفهان دادخواستي به طرفيت آقاي حبيب الله بعنوان اعتراض بدرخواست ثبت نامبرده ازقريه هسته ارزيابي بمبلغ 15380ريال مستندابه رونوشت مشروحه حاج ميرزاعلي ورونوشت دوبرگ رسيدحق النظاره به دادگاه شهرستان اصفهان تقديم ودرخواست نموده كه چون تحقيقات محلي نسبت به ششدانگ قريه مزبوردرپرونده ديگري كه اعتراض ثبت نسبت به سهام سايراخوان خوانده بعمل آمده بامراجعه به آن پرونده تواما رسيدگي بشودوچون وكيل اداره اوقاف حاضرنشده دادخواست ابطال گرديده و درموقع تجديدشده وپس ازدفاع خوانده وتكذيب ازمدارك  دادگاه قرار رسيدگي باصالت آنهاراصادركرده وبعلت عدم حضوروكيل اداره اوقاف براي اجراي قرارمدارك ازعداددلائل خارج گرديده ودادگاه اداره اوقاف رابه بطلان دعوي محكوم كرده است كه اين حكم پژوهشخواسته شده وشعبه دوم دادگاه استان اصفهان بشرح حكم شماره 44-20/6/33به استدلال اينكه "چون درمرحله نخستين ازطرف اداره اوقاف بطرفيت آقاي حبيب الله بوسيله دادخواست تجديدي عليحده اقامه گفتگوشده كه درنتيجه دادنامه شماره 524 پژوهشخواسته دراين موضوع صادرگرديده ودرمرجله پژوهشي هم مستقلارسيدگي و خاتمه يافته ازاين جهت ارتباطي باپرونده كلاسه 20/15/40راجع به اداره اوقاف حاج ميرزاعلي وغيره نداردتااينكه تواماراي شايسته صادرگرددلذا مبادرت به صدورراي شده وباملاحظه اينكه دراثردرخواست وكيل اداره اوقاف راجع به اثبات تصرفات وقف نسبت به متصرفي حبيب الله پژوهشخوانده در املاك دهكده هسته واصالت ومفادبرگهاي مستندگفتگوازرونوشت برگ وقفنامه وسايربرگهاي ديگراستنادبه بازجوئي ازگواهان محلي ومقيم اصفهان شدكه قراربازجوئي محلي صادرگرديده كه به هزينه اداره اوقاف اجرا گرددوطبق جريان پرونده دراثرطفره وتعلل درخواست تجديدوقت اوقاف بازجوئي ازطرف وكلاي اداره اوقاف كاشف ازعدم وجودگواهان است وبموجب درخواست وكيل پژوهشخوانده قراربازجوئي محلي ازعداددلائل اداره اوقاف خارج گرديدووكيل اداره اوقاف  درجلسه اخيردادرسي به برگ بازجوئي محلي كه راجع به پرونده 20/15/ح درموضوع گفتگوي اداره اوقاف بطرفيت حاج ميرزاعلي وغيره تنظيم يافته استنادنموده كه به مستندرونوشت برگ مزبور وپرونده نامبرده تاثيردرموضوع اين گفتگونداردنظربه اين كه گواهي گواهان به مستنداستماع ازديگران است وبه شهادت حسين ومشاهده گواهي نداده وبا فرض گواهي حسين هم به تنهائي مثبت وقفيت واثبات اصالت وقفنامه كه اساس بناي اين گفتگومي باشدنخواهدشدوبالجمله چون ازطرف  پژوهشخواه دليلي كه قاطع ومثبت ووقفيت بوده باشداقامه نگرديدودراثرفقددليل كافي بروقفيت موردگفتگودادنامه پژوهشخواسته درست بوده واستوار مي شودكه ازاين حكم اداره اوقاف بطرفيت حبيب الله فرجامخواهي نموده و شعبه سوم ديوانعالي كشوربشرح راي مورح 12/10/25باستدلال اينكه (ازجمله اعتراضات فرجامي اين است كه اداره اوقاف نسبت به تمام ششدانگ  قريه هسته اعتراض نموده ودرپرونده سايرمتقاضيان ثبت موارداستفاده بنفع فرجامخواه موجوداست كه باوجودتقاضاي مشاراليه دادگاه ازمراجعه به وندپره مذكورخودداري كرده است .اين اعتراض ازنظرماده 307قانون آئين - دادرسي مدني واردورسيدگي دادگاه ناقص بنظرمي رسدبنابراين باستناد ماده 559 قانون آئين دادرسي مدني حكم فرجامخواسته شكسته مي شود)كه پس از نقض پرونده به شعبه اول دادگاه استان اصفهان رجوع شده آقاي حاج ميرزاعلي لايحه اي درتاريخ 11/4/30به دادگاه نوشته واعلام نموده كه به آن شعبه ارجاع شده واداره اوقاف درمدت قانوني تقاضائي ننموده وچندسال است گذشته چون طبق سندرسمي ومعامله قطعي قائم مقام آقاي ميرزاحبيب الله هستم تقاضاي صدورقرارسقوط دعواي اداره اوقاف نسبت به 11حبه دارم دادگاه بنامبرده اخطارنموده كه رونوشت سندخريداري خودراارسال داردوپس ازوصول رونوشت سندتقاضاي سقوطي كه بعمل آمده رسيدگي نموده وبشرح راي مورخ 28/8/39قرار رددادخواست سقوط دعوي راصادركرده ودرماهيت امربه لحاظ حكم ديوان عالي كشوربه وكيل اداره اوقاف گواهي داده كه موارداستفاده خودرااز پرونده 2/15/4اخذنمايدودرظرف يك ماه ازتاريخ ابلاغ گواهي نامه به دفتر تسليم داردواصل پرونده 2/15/4راپيوست كرده پس ازشنيدن اظهارات وكيل اداره اوقاف واينكه عين برگ وقفنامه ازطرف نامبرده ابرازشده ومورد ملاحظه دادگاه وآقاي حاج ميرزاعلي درجلسه 29/7/40قرارگرفته واستماع دفاعات آقاي حاج ميرزاعلي شعبه اول دادگاه استان پايان رسيدگي رااعلام و بشح حكم شماره 116-29/7/40به استدلال اينكه ."اولا-درموردايرادجانشين پژوهشخوانده كه دراين جلسه اظهارداشته كه جكم بدوي بنفع آقاي حبيب الله صادرگرديده قطعيت يافته ودعواي استينافي عليه نامبرده اقامه دعوي نشده تاموردي براي طرح آن دراين مرجع باشداشعارمي داردكه خلاف  اين مطلب به حكايت پرونده ودادخواست استينافي ولايحه اعتراضي كه درمهلت مقرراز طرف مرحوم محمدي وكيل اداره اوقاف درتاريخ 9/1/21تقديم شده وضميمه است ثابت مي باشدوايرادمزبورحسب مجموع اوراق پرونده ودادنامه صادره از طرف ديوانعالي كشورمردودمي باشدثانيادرخصوص اينكه اظهارداشته است دليل منحصربه شهادت شهودبوده واثبات وقفيت باشهادت شهودثابت نمي شوداعلام ميداردكه طبق محتويات پرونده دليل اداره اوقاف عبارت بود ازرونوشت اصل وقفنامه وغيره واستنادبه گواهي گواهان ازجهت انتساب ورقه مدركيه واحياناتصرفات اداره اوقاف  بوده ثالثااين كه نامبرده ابرازاصول استنادي راكه درتاريخ 22/5/40براي ايشان فرستاده شده خواستار گرديده است چون اين اوراق فقط عبارت ازرونوشت صورتجلسه گواهي گواهان اقامه شده درپرونده شماره 2/15/40كه عين پرونده ومحتويات آن درجلسه اخير موردملاحظه قرارگرفته واوراق آن ابرازشده ديگرموردي براي خواستن اصول نبوده وعين وقفنامه كه مستندديگراداره اوقاف  بوده نيزارائه شده است رابعادرخصوص اينكه نامبرده تقاضاي تجديدوقت نموده كه شهودمعارض اقامه نمايدچون اين تقاضاموردموافقت اداره اوقاف نيست مجوزي قانوني ندارد.خامسادرمورداينكه مشاراليه اظهارداشته كه فرمان دولتي داردكه ملك راشخصاازدولت خريداري نموده زمنال آنراپرداخت كرده ودرخواست اعطاي گواهي كرده تاموارداستفاده خودراازچهارپرونده گرفته وتقديم دارداشعارميداردكه علاوه ازاينكه اين تقاضاي بموقع ومقام ودرواقع بمنزله استدلال جديداست كه قابل پذيرش نيست اولاچون شماره پرونده هارابه دادگاه نداده ازاين رواجابت اين درخواست مقدورنيست .امادراصل مطلب نظربه رونوشت گواهي شده عين وقفنامه مورداستنادكه صحت انتساب آن حسب گواهي وشهادت آقاي سيدمهدي سلطان العلماءامام جمعه اصفهان وسيدالعراقين و حاج حسين شهشهاني وغيره ثابت ومسلم است ازطرفي عين وقفنامه وكيفيت امهاي نخيلات دردادگاه موردملاحظه قرارگرفت وخودمويداصالت آن مي باشد عليهذاوباتوجه به مجموع من حيث المجموع موادي سايرگواهي گواهان كه در اوراق رونوشت منعكس ومندرج است ودرپرونده مربوطه نيزصورتمجلس آن موردتوجه قرارگرفته واينه ايرادات جانشين پژوهشخوانده نيزمدلل وموجه نمي باشد.نتيجه دادگاه اعتراض اداره اوقاف رانسبت به قدرالسهم مطروحه واردوضمن فسخ دادنامه موردپژوهشي راي خودرابروقفيت دوسهم مشاع از13سهم ششدانگ دهكده هسته صادرواعلام ميدارد"شعبه چهارم ديوان عالي كشوربشرح راي 15/3/41باستدلال اينكه "باتوجه به اينكه پس ازنقض حكم شماره 44شعبه دوم دادگاه استان اصفهان بعلت نقص رسيدگي دادگاه استان به تقاضاي وكيل اداره اوقاف فرجامخوانده گواهينامه صادركرده تاموارداستفاده خودرااز پرونده 2/15/40اخذكندوپس ازاخذوتقديم موارداستفاده بادادگاه با تعيين وقت جهت رسيدگي اوراق مذكورراكه رونوشت صورتجلسه گواهي گواهان بوده ضمن اختياريه جلسه براي فرجامخواه ارسال داشته ودرجلسه فرجامخواه اظهارداشته گواهان معارضي داردونيزتقاضاي اعطاي گواهي نامه نموده تا موارداستفاده خودراازپرونده ثبتي وتحقق ثبت اخذوتسليم دارداستدلال دادگاه به اينكه تقاضاي اعطاي گواهينامه درغيرموقع بعمل آمده ومجوز قانوني نداردوهمچنين درمورداقامه گواه معارض كه اين تقاضاازباب اينكه موردموافقت نماينده اداره اوقاف  واقع نشده نپذيرفته است برخلاف اصول دادرسي ومحتويات پرونده مي باشدبه علاوه همانطوركه فرجامخواه اعتراض نموده تصرف سابق وقف ولواينكه به ثبوت برسدتصرفات فعلي بعنوان مالكيت راازاعتبارنمي اندازددادگاه استان هم دليلي درحكم فرجامخواسته مبني برعقيت يااماني بودن منشاءتصرفات فعلي فرجامخواه ويدسابق اوو انزاع عين موقفه بدون مجوزقانوني ذكرنكرده لذاحكم فرجامخواسته بعلت نقص رسيدگي طبق ماده 559 قانون آئين دادرسي مدني شكسته مي شودورسيدگي به شعبه ديگردادگاه استان اصفهان رجوع مي شود"كه موضوع درشعبه دوم دادگاه استان كه به تصدي آقاي سيدمحمدباقردادخواه رئيس شعبه وآقاي رضاشيخ بهائي دادرس علي البدل تشكيل گرديداخذتوضيح ازآقاي حاج ميرزاعلي رادر باب تحقيق ازگواه معارض واعطاي گواهينامه ضروري دانسته وتعيين وقت كرده بعدادرذيل صورتمجلس مذكورنوشته شده (رياست دادگستري - دراين پرونده اينجانب طبق عقيده اظهارنظردارم پرونده بنظرعالي مي رسدكه مستشارصالحي معرفي فرمائيد-ازطرف رئيس دادگستري نوشته شده آقايان اماميان وشيخ بهائي رسيدگي فرمايند-جلسه بعدكه روز3/8/41بوده بتصدي آقايان نامبرده بالاتشكيل گرديدوليكن ازجلسه ؟/بهمن /41تاپايان رسيدگي وصدورحكم فرجامخواسته آقايان سيدمحمدباقردادخواه وآقاي مرتضي ملاو دادرس انجام شده است آقاي حاج ميرزاعلي بموجب لايحه اي كه درپاسخ اخطاريه مورخ 6/8/41داده وبه شماره 738-2/4/42ثبت شده درباره توضيح دادگاه بيان كرده يك  تقاضاي گواهي ازاداره تحقيق ثبت اسنادكه موارداستفاده خودرا اخذوتقديم نمايم .دوتقاضاي گواهي ازبراي اداره خالصجات مركزكه طبق فرمان معتبردولتي وقبض بازخريدمنال قريه هسته سه دانگ خالصه وسه دانگ اربابي است ودولت فروخته ومنال رابازخريده ام سوم -گواهي براي اخذ موارداستفاده ازپرونده 10/2/4كه درهمين شعبه حكم صادرشده وبه كلاسه فرجامي 14/3204درجريان است وهنوزبه دفتراسنادمرجوع نشده وبهمين جهات است كه دسترسي فعلي ندارم متمني است وقت مجددي تعيين شود.چهارم شهود معارضي كه اينجانب داشته ام محكمه توجه ننموده مبادرت بصدورحكم كرده كه يكي ازعلل نقض حكم درديوان كشورهمين بوده تقاضاي تعيين وقت براي اقامه شهوددارم ضمنابيان مبسوطي درباره اينكه ازمتصرف وذواليدكه اماره تعبدي است مطالبه دليل خلاف قانون وشرع است كرده پس ازچندجلسه تحديدوقت در جلسه 2/4/42كه وكيل آقاي حاج ميرزاعلي ووكيل اداره اوقاف حاضربوده اند وكيل آقاي حاج علي ميرزادرباب توضيح دادگاه به لايحه موكل خودكه مورخ 18/9/41بوده وبه شماره 738-2/4/42ثبت شده اشاره كرده اضافه نموده است كه پرونده اوليه همراه اين پرونده نيست ومعلوم نيست كه دادخواست تجديدي درمدت قانوني تقديم شده است ياخيرازاين جهت به قبول دادخواست اعتراض ميكنم اولارددادخواست تجديدي ودرصورت عدم قبول اين تقاضاانجام مستدعيات موكل راخواستارم دادگاه پس ازشنيدن اظهارات وكيل اداره اوقاف پايان رسيدگي رااعلام نموده وبشرح حكم شماره 49به استدلال اينكه "راجع به ايرادامروزوكيل پژوهشخوانده به اين كه دادخواست تجديدنظر اعتراض به ثبت درخارج ازمهلت قانوني تقديم شده است علاوه براينكه حرفي است بسيارتازه كه تاكنون بهيچ وجه به بيان نيامده است باملاحظه صورت مجالس مراحل بدوي وپژوهشي همواره وكلاي مشاراليه ازايرادبه قبول دادخواست انصراف جسته اندبنابراين ديگرمجالي براي توجه به ايرادمزبور نيست ووازده مي شودنسبت به درخواست اقامه گواهان معارضي نيزقطع نظراز اينكه گواه معارض بايدپس ازاقامه گواهان طرف بلافاصله اقامه شودبا اتفات به اينكه شهودي اداي گواهي نموده اندومطلعين اوراق مدركيه بوده اند وپژوهشخوانده بااينكه براي اخذتوضيح احضارگرديده حاضرنشده وتعيين نكرده است كه مقصوداوازتوسل به گواه معارض اثبات چه امري است لذااين درخواست مردوداست ودرباره اعطاي گواهينامه علاوه براينكه پژوهشخوانده موارداستفاده خودراصريحامعين نكرده است طبق مقررات قانون تمام دلائل بايستي دراولين لايحه كه درپاسخ دادخواست پژوهش مبادله شده بعمل آمده باشدوبامراجعه به پرونده چنين درخواستي نشده است لذاقابل ترتيب اثر نيست امادرماهيت قضيه باتوجه به رونوشت وقفنامه مستنددعوي كه اصالت آن احرازگرديده است وباالتفات به گواهي گواهان كه دلالت داردخود پژوهشخوانده حاضردرموردگفتگوبعنوان وقف مداخله مي نموده است اعتراض اداره اوقاف اصفهان واردودادنامه پژوهشي مخدوش است ولذابافسخ آن به استنادادله مذكوره حكم به وقفيت دوسهم مشاع ازسيزده سهم ششدانگ دهكده هسته اعلام مي گرددبشرح بالاازاين حكم فرجامخواسته شده خلاصه اعتراضات اين است كه اولا- تصريح ماده 19قانون ثبت كه ازقوانين آمره است وصرفنظراز ايرادوكيل واعم ازاينكه درجلسه بدوي ياجلسه ديگراظهارشده باشدخود دادگاه بايدراساتوجه نموده وتجديددرخواست اعتراض به ثبت رادرفرجه قانوني احرازكندوبااستدلال بيوجهي ايرادبه موجبيت دادخواست اعتراض به ثبت راردنموده ومعتقدم ولووكيل اينجانب هم انصراف جسته باشد(كه چنين اختياري نداشته )موثردرمقام نبوده ورافع مسئوليت دادگاه دررسيدگي به اين امرنمي باشد.وعدم توجه به آن ازمواردنقض حكم مي باشدثانيا-درعين حالي كه بصريح راي دادگاه اين حق رابراي اينجانب قائل بوده كه شهودمعارضي اقامه نمايم ومي گويدكه بايدشهودمعارض بلافاصله اقامه شودازاستماع گواهان معارض من خودداري كرده وقبل ازاستماع تمام ادله اصحاب دعوي مبادرت به صدورحكم كرده است .ثالثادرمورداعطاي گواهينامه واستفاده از مواردآن درلايحه خودصريحاقيدكرده ام كه گواهينامه ئي براي اخذموارد استفاده ازاداره خالصجات وماليه وتحقيق ثبت تقاضامي كنم دادگاه اظهار نموده كه موارداستفاده رامعين نكرده ام تقاضانموده به لايحه مرحله پژوهشي مراجعه شودرابعا-دراين پژونده شاهدي ازطرف اداره اوقاف اقامه نشده تا بلافاصله شاهدمعارضي اقامه شودبلكه وكيل اداره اوقاف گواهي گرفته كه از پرونده ديگري موارداستفاده خودرااخذوتسليم كندوچون ازپرونده ديگري صورتجلسه هائي رارونوشت كرده كه صحت وصدق آنهااثبات نيست وبه عوض اقامه شهوددرمحكمه باحضورطبف فقط همين رونوشتهاي مجهول الصحت را تسليم نموده كه دادگاه بعوض شهودپذيرفته ودرراي خودسندقرارداده وبنده راازحق اقامه شهودمعارضي محروم كرده است خامساباآنكه تصريح راي همين شعبه وهمين پرونده كه درديوان كشوراظهارنظرشده به اينكه تصرفات اينجانب ملحوظ نظردادگاه واقع گرددنه اينكه دادگاه هم خودراصرفابه ثبوت وقفيت رقبه معطوف داردبازدادگاه هم خودرامصروف اثبات وقفيت نموده گواينكه اين قسمت هم بشرح لوايح قديمي ودلائل مقنن موردانكار اينجانب بوده است وبه تصرفات ممتده اينجانب توجه نكرده وخلاصه قبل از احرازغاصبانه بودن يداينجانب وياقبل ازانزاع عين موقوفه بدون مجوز قانوني اينجانب رامحكوم نموده است .تقاضاي شكستن حكم راكرده ازطرف اداره اوقاف اصفهان پاسخ رسيده است درجلسه 23/2/43مطرح گرديده پس از خواندن گزارش چون قسمت عمده استدلال واسباب حكم فرجامخواسته باحكم منقوض قبلي يكي است موضوع اصراري تشخيص وبراي طرح درهيئت عمومي به دفتر ارسال مي گردد.
به تاريخ روزچهارشنبه هيجدهم شهريورماه 1343جلسه هيئت عمومي به رياست جناب آقاي محمدسروري رئيس كل ديوان عالي كشوروباحضورجناب آقاي دكترعبدالحسين علي آبادي دادستان كل كشوروآقايان روساومستشاران شعب ديوان مزبورتشكيل پس ازطرح وقرائت گزارش پرونده ومطالعه اوراق لازم با كسب عقيده جناب آقاي دادستان كل مبني برابرام راي فرجامخواسته مشاوره نموده به اكثريت آراءبه شرح زيرراي مي دهند:

مرجع :
موازين قضائي ،ازانتشارات حسينيه ارشاد(جلد 4) صفحه 18 تا28

3