قانون تجارت

نظريه مشورتي اداره حقوقي وزارت دادگستري

18                              شماره 60 هفته دادگستري صفحه 76

1   سفته .
2   واخواستنامه .
3   فوت متعهدسفته .
4   فوت ظهرنويس .


چنانچه واخوستنامه براي ابلاغ به متعهد سفته به محل اقامت او فرستاده شود و مامور گزارش كند كه متعهدسفته فوت شده ،آيا ميتوان واخواستنامه را ابلاغ شده تلقي كرد؟
سفته اي در مهلت قانوني واخواست شده و واخوستنامه به محل اقامت متعهد سفته جهت ابلاغ ارسال گرديده است مامورابلاغ درذيل واخواستنامه اعلام فوت متعهد را كرده و اقدام ديگري بعمل نياورده است دارنده سفته باستناد سفته و واخواستنامه مذكور ظرف سه ماه از تاريخ واخواست عليه ظهرنويس اقامه دعوي نموده با توجه بمراتب مذكور آيا باستناد ماده 292 قانون تجارت ميتوان قرار تامين خواست صادر كرد و آيا دعوي عليه ظهرنويس مسموع است يا نه .
با توجه به مواد280و293و297و282و294و296و286و292قانون تجارت كه در ذيل درج ميگردد:
ماده 280 امتناع از تاديه وجه برات بايد در ظرف ده روز از تاريخ وعده بوسيله نوشته اي كه اعتراض عدم تاديه ناميده ميشود معلوم گردد.
ماده 293 اعترا ضدر موارد ذيل بعمل مي آيد:
1 در مورد نكول .
2 در مورد امتناع از قبول و يانكول .
3 در مورد عدم تاديه .
اعتراضنامه بايد در يك نسخه تنظيم و مبوجب امر محكمه بدايت بتوسط ماموراجرا بمحل اقامت اشخاص ذيل ابلاغ شود 1 محال عليه 
2 اشخاصي كه در برات براي تاديه وجه عندالاقتضا معين شده اند
3 شخص ثالثي كه برات راقبول كرده است .
اگر در محلي كه اعتراض بعمل مي آيد محكمه هدايت نباشدوظايف او با رعايت ترتيب بعهده امين صلح يا رئيس ثبت اسناد يا حاكم محل خواهدبود.
ماده 297 دفتر محكمه يا دفتر مقاماتي كه وظيفه محكمه را انجام ميدهند بايد مفاد اعتراضنامه راروز بروز بترتيب تارخي و نمره در دفتر مخصوصي كه صخات آن بتوسط رئيس محكمه يا قائم مقام اونمره و امضاء شده است ثبت نمايند در صورتي كه محل اقامت براي دهنده يا ظهرنويس اولي در روي برات قيد شده باشد دفتر محكمه بايدآنها را توسط كاغذ سفارشي از علل امتناع از تاديه مسحضر سازد.
ماده 282  نه فوت محال عليه نه ورشكستگي او نه اعتراض نكول دارنده برات را از اعتراض عدم تاديه مستغني نخواهد كرد.
ماده 294 اعتراضنامه بايد مراتب ذيل را دارا باشد:
1 سواد كامل برات با كليه محتويات آن اعم از قبولي وظهر نويسي و غيره .
2 امر بتاديه وجه برات .
مامور اجرا بايد حضور يا غياب شخصي كه بايد وجه برات را بدهد و علل امتناع از تاديه يا قبول و همچنين علل امكان امضاءيا امتناع از امضاء را در ذيل اعتراضنامه قيد و امضاء كند.
ماده 296 مامور اجراء بايد سواد صحيح اعتراضنامه را بمحل اقامات اشخاص مذكور در ماده 293 بدهد.
ماده 286 اگر دارنده براتي كه بايستي در ايران تاديه شود و بعلت عدم پرداخت اعتراض شده بخواهد از حقي كه ماده 294 براي او مقرر داشته استفاده كند بايد در ظرف سه ماه از تاريخ اعتراض اقامه دعوي نمايد.
ماده 292 پس ازاقامه دعوي محكمه مكلف است بمجرد تقاضاي دارنده براتي كه بعلت عدم تاديه اعتراض شده است معادل وجه برات را از اموال مدعي عليه بعنوان تامين توقيف نمايد.
در مورد سئوال فوق كميسيون مشورتي حقوق تحارت اداره حقوقي در تاريخ 8/3/1350 چنين اظهارنظركرده است :
طبق مواد280و293و297 قانون تجارت اصل در واخواست مطالبه وجه برات ياسفته ظرف ده روز ازتارغيخ وعده بوسيله واخواستنامه ايست كه در ظرف مدت ممزبور در دفتر ثبت واخواست دادگاه شهرستان ثبت ميگرد و از مواد282و293و294و296 قانون تجارت چنين مستفاد ميگردد كه واخواستنامه بمحل اقامت اشخاص سه گانه مذكوردرماده 293 قانون تجارت داده ميشود و ابلاغ بمعني حقيقي آن دراينمورد ملحوظ نظرنيست بنابرايندارنده سفته اي كه در ظرف موعد مقرر به واخواست سفته مبادرت ورزيده ولي متعهدقبل ازوصول واخواستنامه بمحل اقامت او فوت نموده و در ظرف مدت سه ماه مقرردرماده 286 قانون تجارت عليه ظهرنويس اقامه دعوي نموده باشددارنده چنين سفته اي از حقوق مذكور در فصل برات قانون تجارت وازجمله ماده 292 قانون تجارت استفاده مينمايد.

مرجع :مجموعه نظرهاي مشورتي اداره حقوقي وزارت دادگستري درزمينه
مسائل مدني  ضميمه مجله حقوقي وزارت دادگستري
ازانتشارات دفترتحقيقات ومطالعات وزارت دادگستري
باهمكاري آقايان محمودسلجوقي  يداله اميني

109

نظريه مشورتي اداره حقوقي وزارت دادگستري

20                               شماره 59 هفته دادگستري صفحه 9

1   سفته .
2   واخواست نامه .
3   ابلاغ واخوست نامه .


آيا واخواستنامه بايدطبق مقررات قانون آئين دادرسي مدني ابلاغ شود؟
با توجه به ماده 294 قانون تجارت كه در ذيل درج ميگردد:
ماده 294 اعتراضنامه بايد مراتب ذيل را دارا باشد:
1 سواد كامل برات با كليه محتويات آن اعم از قبولي و ظهر نويسي و غيره .
2 امر بتاديه وجه برات ، مامور اجرا بايد حضور يا غياب شخصي كه بايد وجه برات را بدهد و علل امتناع از تاديه يا قبول و همچنين علل عدم امكان امضاء يا امتناع از امضاء را در ذيل اعتراضمنامه قيد و امضاء كند.
اداره حقوقي در مورد سئولال فوق در تاريخ 20/8/49 چنين پاسخ داده است .
در حال حاضر اوراق واخواست طبق مقررات قانون آيني دادرسي مدني ابلاغ ميگردد نه مطابق ماده 294 قانون تجارت .

مرجع :مجموعه نظرهاي مشورتي اداره حقوقي وزارت دادگستري درزمينه
مسائل مدني  ضميمه مجله حقوقي وزارت دادگستري
ازانتشارات دفترتحقيقات ومطالعات وزارت دادگستري
باهمكاري آقايان محمودسلجوقي  يداله اميني

109

نظريه مشورتي اداره حقوقي وزارت دادگستري

21                            شماره 69 هفته دادگستري صفحه 98

1   سفته .
2   واخواستنامه .
3   ضرورت ابلاغ واخواستامه به ظهرنويس .


آيا براي امكان اقامه دعوي عليه ظهرنويس سفته ، علاوه بر متعهد، وخواستنامه به ظهرنويس نيز بايد ابلاغ شود؟

با توجه بمواد249و286و287و294و293 قانون تجارت و راي شماره 52331/8/41 هيئت عمومي ديوانعالي شور كه در ذيل درج ميشود:
ماده 294  برات دهنده كسيكه برات را قبول كرده و ظهرنويسها در مقابل دارنده برات مسئوليت تضامني دارند.
دارنده برا ت در صورت عدم تاديه و اعتراض ميتواند بهركدام از آنها كه بخواهدمنفردا"يابچند نفريا بتمام آنهامجتمعا"رجوع نمايد. همين حق را هر يك از ظهرنوسها نسبت ببرات دهنده و ظهرنويسهاي ماقبل خود ارد اقامه دعوي بر عليه يك يا چند نفر از مسئولين موجب اسقاط حق رجوع به ساير مسئولين برات نيست  اقامه كننده دعوي ملزم نيست ترتيب ظهرنويسي را از حيث تاريخ رعايت كند.
ضامني كه ضمانت برات دهنده يا محال عليه يا ظهرنويس را كرده فقط با كشس مسئوليت تضامني دارد كه از او ضمانت نموده است .
ماده 286 اگر دارندهبراتي كه بايستي در ايران تاديه شود و بعلت عدم پرداخت اعتراض شده بخواهد از حقي كه ماده 294 براي او مقرر داشته استفاده كند بايد در ظرف 3 ماه ازتاريخ اعتراض اقامه دعوي نمايد.
تبصره  هرگاه محل اقامت مدعي عليه خارج از محلي باشد كه وجه برات بايددرآنجاپرداخت شودبراي هر 6 فرسخ يك روزاضافه خواهدشد.
ماده 287 در مورد برواتي كه بايد در خارجه تاديه شود اقامه دعوي بر عليه برات دهنده و يا ظهرنويسهاي مقيم ايران در ظرف 6 ماه از تارخي اعتراض بايد بعمل آيد.
ماده 294 اعتراضنامه بايد مراتب ذيل را دارا باشد:
1 سواد كامل برات با كليه محتويات آن اعم از قبولي وظهر نويسي و غيره .
2 امر به تاديه وجه برات .
مامور اجرا بايد حضور يا غياب شخصي كه بايد وجه برات رابدهد و علل امتناع از تاديه يا قبول و همچنين علل عدم امكان امضاءيا امتناع از امضاء را در ذيل اعتراضنامه قيد و امضاء كند.
ماده 293  اعترا ضدر موارد ذيل بعمل مي آيد:
1 در مودر نكول .
2 در مورد امتناع از قبول يا نكول .
3 در مورد عدم تاديه .
اعتراضنامه بايد در يك نسخه تنظيم و بموجب مر محكمه بدايت بتوسط مامور اجراء بمحل اقامت اشخاص ذيل ابلاغ شود.
1 محال عليه .
2 اشخاصي كه در برات براي تايده وجه عندالاقتضا معين شده اند.
3 شخص ثالثي كه برات را قبول كرده است .
اگر در محلي كه اعتراض بعمل مي آيد محكمه بدايت نباشد وظايف او با رعايت ترتيب بعهده امين صلح يا رئيس ثبت اسناد ويا حاكم محل خواهد بود.
راي شماره 52331/8/41 هيئت عمومي ديوان عالي كشور:
با اطلاق ماده 249 قانون تجارت كه براي دهنده وقبول كننده برات و ظهرنويس ها را در مقابل دارنده برات متضامنا" مسئول شناخته است و حق مراجعه و اقامه دعوي عليه هركدام از آنها را بدون رعايت ترتيب از حيث تاريخ براي دارنده برات محفوظ داشته است وباتوجه بمدلول مواد286و287 قانون مزبور كه مدت اقامه دعوي ازطرف دارنده برات را سه ماه و شش ماه از تاريخ اعتراض عدم پرداخت برات تعيين نموده است و عنايت بمفاد ماده 288 همان قانون كه شرط استفاده از حقي را كه در ماده 249 قانون به ظهرنويسها داده شده رعايت مواعد مقرر در مواد286و287 قانون تجارت از تاريخ اعتراض موكول و شروع مرور زمان مدت هاي مزبور را از فرداي ابلاغ احضاريه محكمه باو و همچنين در صورت تاديه وجه برات بدارنده آن بدون اينكه برعليه او اقامه دعوي شده باشد موعد را از فرداي روز تاديه قرار داده بديهي است كه اشاره و نظور ماده 289 اين قانون بمواعد مقرره در مواد فوق مواعد مذكوره مورد بحث بوده و ناظر برده روز ارسال اظهرانامه رسمي و يا نامه سفارشي دو قبضه مذكوره در مواد 284 و 285 قانون تجارت نميابشد، عليهذا عدم ارسال اظهارنامه رسمي يا مراسله سفارشي دو قبضه بواگذارنده برات يا اطلاعنامه از طرف هر ظهرنويس بهظرنويس سابق خود نميتواند موجب اسقاط حق اقامه دعوي دارنده برات برواگذارنده و قبول كننده و ظهرنويس ها و همچنين هر ظهرنويس به ظهرنويس باق خود گردد و با اين كيفيت در اين قسمت راي شعبه 4 دادگاه شهرستان تهران صحيح است و اين راي طبق ماده 3 قانون اضافي بقانوني كيفري مصوب مرادماه 1377 براي دادگاهها لازم الاتباع است .
در مورد سئولا فوق كميسيون مشورتي حقوق تجارت اداره حقوقي در جلسه مورخ 5/8/1350 چنين اظهارنظركرده است :
با توجه به راي لازم الاتباع شماره 52331/8/41 هيئت عمومي ديوانعالي كشور و ماد249و286و287و294 و بخصوص ماده 293قانون تجارت براي مطالبه وجه از ظهرنويس ابلاغ واخواستنامه به متعهد كافي است و بهيچوجه لازم نيست اين واخواستنامه بظهرنويس نيز ابلاغ شود تا دعوي عليه او قابل پذيرش باشد.

مرجع :مجموعه نظرهاي مشورتي اداره حقوقي وزارت دادگستري درزمينه
مسائل مدني  ضميمه مجله حقوقي وزارت دادگستري
ازانتشارات دفترتحقيقات ومطالعات وزارت دادگستري
باهمكاري آقايان محمودسلجوقي  يداله اميني

109

نظريه مشورتي اداره حقوقي وزارت دادگستري

24                              شماره 17هفته دادگستري صفحه 258

چنانچه واخواستنامه مستند دعوي به متعهد ابلاغ نشده باشد آيا دادگاه بدون اخذ خسارت احتمالي خونده مكلف به صدورقرارتامين است ؟

چنانچه مستند دعوي سفته اي باشد كه اعتراضنامه آن بعلت شناخته نشدن معترض عليه ابلاغ نگرديده و يا اينكه ابلاغ اعتراضنامه طبق ماده 108 تامين خسارات احتمالي خوانده تامين خواسته صادر نمايدو يا اينكه چون تشريفات راجع با ابلاغ اعتراضنامه كه در مواد 293و 294و296 قانون تجارت مندرج است رعايت نشده دادگاه بايد پس ازاخذ خسارات احتمالي خوانده مبادرت بصدور قرار تامين خواسته نمايد و بعبارت ديگر همينكه سفته اي ظرف موعد مقرر از طرف بانك واخواست شد و ثبت دفتر محاكم بدايت گرديد كافي براي صدور قرار تامين خواسته يا اينكه مودر محتاج بپرداخت خسارات احتمالي خوانده است .
با تاوجه بمواد292و293و294و296 قانون تجارت كه در ذيل درج ميگردد:
ماده 292 پس از اقامه دعوي محكمه مكلف است بمجردتقاضاي دارنده براتي كه بعلت عدم تاديه اعتراض شده است معادل وجه برات را از اموال مدعي عليه بعنوان تامين توقيف نمايد.
1 در مورد نكول
2 در ودر امتناع از قبول يا نكول .
3 در مورد عدم تايده .
اعتراضنامه بايد در يك نسخه تنظيم و بموجب امر محكمه بدايت بتوسط مامور اجرا بمحل اقامت اشخاص ذيل ابلاغ شود:
1 محال عليه .
2 اشخاصي كه در برات تاديه وجه عندالاقتضاءمعين شده اند.
3 شخص ثالثث كه برات را قبول كرده است .
اگر در محلي كه اعتراض بعمل مي آيد محكمه بدايت نباشد وظايف او با رعايت ترتيب بعهده امين صلح يا رئيس ثبت اسناد يا حاكم محل خواهدبود.
ماده 294 اعتراضنامه بايد مراتب ذيل را دارا باشد:
1 سواد كامل برات با كليه محتويات آن اعم از قبولي و ظهر نويسي و غيره .
2 امر بتاديه وجه برات .
مامور اجرا بايد حضور يا غياب شخصي كه بايد وجه برات رابدهد و علل امتناع از تاديه يا قبول و همچنين علل عدم امكان امضاء يا امتناع از امضاء را در ذيل اعتراضنامه قيدوامضاء كند.
ماده 296 مامور اجراء بايد سواد صحيح اعتراضنامه را بمحل اقامت اشخصا مذكور در ماده 293 بدهد.
در مورد سئوال فوق كميسيون مشورتي حقوق تجارت اداره حقوقي در جلسه مورخ 27/3/1343 چنين اظهارنظركرده است :
چون بر طبق ماده 292 قانون تجارت محكمه شده است كه پس از اقامه دعوي بمجردتقاضاي دارنده براتي كه بعلت عدم تاديه اعتراض شده است معادل وجه برات را از اموال مدعي عليه بعنوان تامين توقيف نمايد و تشريفات مندرج در مواد293و294و296قانون تجارت هم بهيچوجه ابلاغ اعتراضنامه را ازاركان تامين اموال محسوب نداشته است بنابراين پس ازاقامه دعوي بمجردتقاضاي دارنده سفته اي كه ظرف موعد واخواست شده و در دفتر ثبت واخواستهاي دادگاه شهرتسان نيزثبت گرديده است صرفنظر ازاينكه واخواستنامه ابلاغ شده يا نشدهباشد محكمه بدون توديع خسارات احتمالي مكلف بصدور قرا تامين ميباشد.

مرجع :مجموعه نظرهاي مشورتي اداره حقوقي وزارت دادگستري درزمينه
مسائل مدني  ضميمه مجله حقوقي وزارت دادگستري
ازانتشارات دفترتحقيقات ومطالعات وزارت دادگستري
باهمكاري آقايان محمودسلجوقي  يداله اميني

109

نظريه مشورتي اداره حقوقي وزارت دادگستري

175                              شماره 7هفته دادگستري صفحه 100

چنانچه باستناد سفته واخواست شده اقامه دعوي و تقاضاي تامين خواسته شود آيا مجرد صدورواخواستنامه براي پذيرفتن چنين تقاضائي كفايت ميكند يا اينكه صدور قرار تامين منوط بابلاغ واخواستنامه بمتعهد بوده و ابلاغ نيزبايد مطابق مقررات آئين دادرسي مدني بعمل آيد؟
باتوجه بمواد280 و284 و 285 و 288 و 292 و 293 و 294 و 296 و 304 و 306 قانون تجارت كه در ذيل درج ميگردد:
ماده 280 امتناع از تاديه وجه برات بايد در ظرف ده روز از تاريخ وعده بوسيله نوشته ايكه اعراض عدم تاديه ناميده مي شود معلوم گردد.
ماده 284 دارنده براتي كه بعلت عدم تاديه اعتراض شده است بايد در ظرف ده روز از تاريخ اعتراض عدم تاديه را بوسيله اظهارنامه رسمي يا مراسله سفارشي دو قبضه بكسي كه برات را باوواگذارنموده اطلاع دهد.
ماده 285 هريك از ظهرنويس ها نيز بايد در ظرف دو روزاز تاريخ دريافت اطلاعنامه فوق آنرابهمان وسيله به ظهرنويس سابق خوداطلاع دهد. ماده 288 هر يك از ظهرنويس ها كه بخواهد از حقي كه درماده 249 بايشان داده شده استفاده نمايند بايد در مواعدي كه بموجب مواد 286و287 مقرر است اقامه دعني كند و نسبت باو موعد ازفرداي ابلاغ احضاريه محكمه محسوب است و اگر وجه برات را بدون اين كه برعليه او اقامه دعني شدهباشد تاديه نمايد از فرداي روز تاديه محسوب خواهد شد.
ماده 292  پس از اقامه دعوي محكمه مكلف است بمجرد تقاضاي دارنده براتي كه بعلت عدم تاديه اعتراض شده است معادل وجه برات رااز اموال مدعي عليه بعنوان تامين توقيف نمايد.
ماده 293 اعتراض در موارد ذيل بعمل مي آيد.
1 در مورد نكول .
2 در مورد امتناع از قبول يا نكول .
3 در مورد عدم تاديه .
اعتراض نامه بايد در يك نسخه تنظيم و بموجب امر محكمه بدايت بتوسط مامور اجرا بمحل اقامت اشخاص ذيل ابلاغ شود00.
ماده 294 اعتراضنامه بايد مراتب ذيل را دارا باشد:
1 سواد كامل برات با كليه محتويات آن اعم از قبولي وظهر نويسي و غيره .
2 امر بتاديه وجه برات .
3 مامو راجرا بايد حضور يا غياب شخصي كه بايد وجه برات را بدهد و علل امتناع از تايده يا قبول و همچنين علل امكان امضاء يا امتناع از امضاء را در ذيل اعتراضنامه قيد وامضاء كند.
ماده 296 مامور اجرا بايد سواد صحيح اعتراضنامه را بمحل اقامت اشخاص مذكور در ماده 293 بدهد.
ماده 304 خسارت تاخير تاديه مبلغ اصلي برات كه بواسطه عدم تاديه اعتراض شده است از روز اعتراض و خسارت تاخير تاديه مخارج اعتراض و مخارج برات مرجوعي فقط از روز اقامه دعوي محسوب ميشود. ماده 309 تمام مقررات راجع به بروات تجارتي ( از مبحث چهارم الي آخرفصل اول اين باب ) در مورد فته طلب نيز لازم الرعايه است .
در مورد سئوال فوق كميسيون مشورتي آئين دادرسي مدني اداره حقوقي در جلسه مورخ 4/12/1343 چنين اظهارنظركرده است :
مقررات ماده 292 قانون تجارت با رعايت ماده 309قانون مزبور شامل سفته (فته طلب ) نيز ميباشد و اگر وجه سفته درسررسيد تاديه نشود و در ظرف ده روز مقرر در ماده 280 قانون تجارت اعتراض بعمل آيد دارنده سفته ميتواند تقاضا نمايد كه معادل وجه سفته از اموال خوانده توقيف و تامين شود.در مورد عدم تاديه وجه سفته ، با توجه به بند3 ماده 293و ماده 294قانون تجارت اعتراضنامه تنظيم و بر طبق ماده 296 قانون مزبور ابلاغ ميشود ولي اجراي مقررات ماده 292 صدورقرارتامين موكول بابلاغ اعتراض نامه نيست .بعبارت ديگر تقديم اعتراض نامه ازطرف دارنده سفته در ظرف ده روز مقرر در ماده 280 قانون تجارت و ثبت آن دردفتر دادگاه براي قبول درخواست تامين كافي است كمااينكه درماده 304قانون مزبور تصريح شده كه خسارت تاخير از روزاعتراض حساب ميشود ولي ابلاغ اعتراضنامه   واخواست   بمتعهد سفته ازلحاظ حق مراجعه اوبظهرنويسان واجراي مقررات مادتين 284و285قانون تجارت مي باشد تا اگر خوانده ادعائي بر ظهرنويسان داشته باشد بارعايت ماده 288 قانون مزبور اقدام شود.
بنابراين اگر باستناد سفته واخواست شده اقامه دعوي شده باشد كيفيت ابلاغ اعتراضنامه (واخواست ) در مورد اصدار قرار تامين ملاك عمل نخواهد بود و اگر سفته در مدت دهروز مقرردر ماده 280 مورد واخواست قرار گرفته و بطرفيت متعهد اقامه دعوي شده باشد تاريخ روز اعتراض ملاك قبول درخواست تامين خواهدبود

مرجع :مجموعه نظرهاي مشورتي اداره حقوقي وزارت دادگستري درزمينه
مسائل مدني  ضميمه مجله حقوقي وزارت دادگستري
ازانتشارات دفترتحقيقات ومطالعات وزارت دادگستري
باهمكاري آقايان محمودسلجوقي  يداله اميني

111